वजन कमी करण्यासाठी घरगुती उपाय

आजच्या काळात वजन वाढणं ही एक सामान्य समस्या बनली आहे. त्यामागे अनेक कारणं आहेत – जसं की अनियमित आहार, व्यायामाचा अभाव, सतत बसून काम करणं, झोपेचं अपूर्ण वेळापत्रक, मानसिक ताणतणाव आणि फास्ट फूडचा अतिरेक. वजन वाढतं तसं शरीराला इतर अनेक त्रास सुरू होतात – थकवा, सांधेदुखी, श्वास घेण्यास त्रास, पचनाची समस्या, मधुमेह, हाय ब्लडप्रेशर वगैरे.

अनेकदा लोक वजन कमी करण्यासाठी महागडी औषधं, फॅड डाएट्स किंवा इंस्टंट रिझल्ट्स देणाऱ्या पद्धतींचा अवलंब करतात. पण या उपायांनी काही वेळ वजन कमी होतं, आणि नंतर ते पुन्हा वाढतं. याचं मूळ कारण आहे – नैसर्गिक जीवनशैलीचा अभाव.
जर तुम्ही नैसर्गिक पद्धतीने, शारीरिक व मानसिक शिस्त पाळत, घरगुती उपायांद्वारे वजन कमी करण्याचा प्रयत्न केला, तर ते अधिक स्थायिक आणि आरोग्यदायी असेल.

चला तर पाहूया असे काही घरी सहज करता येणारे उपाय, जे आपल्याला वजन कमी करण्यासाठी घरगुती उपाय वजन कमी करण्यात प्रभावी ठरतात आणि आरोग्यही सुधारतात.

वजन कमी करण्यासाठी घरगुती उपाय

१. सकाळी कोमट पाण्यात लिंबू व मध

हे एक अतिशय जुना पण प्रभावी उपाय आहे. सकाळी उठून रिकाम्या पोटी कोमट पाण्यात अर्धा लिंबाचा रस आणि १ चमचा मध मिसळून प्या.

यामुळे शरीरातले टॉक्सिन्स बाहेर पडतात. पचनक्रिया सुधारते. आणि शरीराचा मेटाबॉलिझम वाढतो. नियमितपणे हा उपाय केल्यास पोटावरील चरबी कमी होण्यास मदत होते.

जर मध नसेल तर फक्त लिंबूपाणी सुद्धा उपयुक्त ठरतं.

२. दिवसातून पुरेसे पाणी प्या

पाणी प्यायला आपण बऱ्याचदा विसरतो. पण जास्त पाणी पिणं वजन कमी करण्यासाठी अत्यावश्यक आहे. दिवसातून किमान ८ ते १० ग्लास पाणी पिणं गरजेचं आहे.

पाणी शरीरातील विषारी घटक बाहेर टाकतं. भूक कमी करते. पचनाला मदत करते. आणि त्वचेचं आरोग्यही सुधारतं.

थंड पाणी टाळा. शक्यतो कोमट किंवा नॉर्मल तापमानातील पाणी प्या. हव्यास झाल्यावर लगेच खाण्याऐवजी आधी एक ग्लास पाणी प्या. अनेक वेळा आपल्याला भूक वाटते ती प्रत्यक्षात तहान असते.

३. झोपेचं योग्य नियोजन

अनेक संशोधनात असं दिसून आलं आहे की अपुर्‍या झोपेमुळे वजन वाढू शकतं. जेव्हा झोप कमी होते, तेव्हा शरीरातील हॉर्मोन्स असंतुलित होतात. त्यामुळे भूक वाढते. जास्त खाल्लं जातं. आणि चरबी जमा होऊ लागते.

दररोज किमान ७–८ तासांची झोप घेणं गरजेचं आहे. झोपेची वेळ ठराविक असावी. रात्री उशिरा जागणं आणि सकाळी उशिरा उठणं शरीराच्या नैसर्गिक घड्याळाला बिघडवतं.

झोपेपूर्वी मोबाईल, टीव्ही यांचा वापर कमी करा. शांत संगीत, पुस्तक वाचन, किंवा ध्यान या गोष्टी झोप चांगली येण्यासाठी मदत करतात.

४. घरगुती मसाले वापरा – विशेषतः दालचिनी, हळद, आलं

आपल्या घरात असणारे काही मसाले वजन कमी करण्यासाठी उपयुक्त असतात. यामध्ये प्रमुख आहेत – दालचिनी (Cinnamon), आलं (Ginger), आणि हळद (Turmeric).

• दालचिनी मेटाबॉलिझम वाढवते आणि रक्तातील साखरेचं प्रमाण नियंत्रित करते.
• आलं पचन सुधारतं, सूज कमी करतं आणि चरबी विरघळवायला मदत करतं.
• हळद शरीरातली सूज कमी करते, वसा नियंत्रित ठेवते आणि यकृताची कार्यक्षमता सुधारते.

तुम्ही यांचे चहा तयार करून रोज सकाळी किंवा संध्याकाळी घेऊ शकता. उदा. दालचिनी-आलं-लिंबाचा चहा.

५. आहारात चटपटीत, तळलेले पदार्थ कमी करा

आजकालच्या जेवणात तेलकट, मसालेदार, तळलेले आणि प्रोसेस्ड पदार्थांचं प्रमाण खूप वाढलं आहे. पिझ्झा, बर्गर, समोसे, बटाटेवडे, पॅकेज्ड स्नॅक्स यामुळे शरीरात चरबी साठते.

हे पदार्थ फक्त वजन वाढवत नाहीत, तर पचन बिघडवतात आणि सुस्ती आणतात. त्यामुळे यांचा वापर शक्यतो टाळा.

तुमच्या आहारात भरपूर फळं, भाज्या, ओट्स, मूग, तांदूळ, पोहे, उपमा अशा हलक्या व चविष्ट गोष्टींचा समावेश करा.

६. दररोज ३० मिनिटं हालचाल करा

व्यायाम हा वजन कमी करण्यासाठी अत्यंत गरजेचा घटक आहे. पण सगळ्यांनाच जिममध्ये जाणं शक्य नसतं. म्हणून घरातच काही सोपे व्यायाम प्रकार करणे फायद्याचं ठरतं.

उदा.

• दररोज 30 मिनिटं चालणं
• पायऱ्या चढणं
• झाडलोट, फरशी पुसणं, पायात घरकाम करणं
• सूर्यनमस्कार (दररोज 5–10 वेळा)

या गोष्टींनी शरीर हालचालीत राहतं. मेटाबॉलिझम वाढतो. आणि आळस दूर होतो.

७. आवळा, त्रिफळा, मेथी – हे आयुर्वेदिक उपाय

• आवळा हा पचन सुधारतो आणि यकृत स्वच्छ ठेवतो. तुम्ही रोज आवळा रस पाणी मिसळून घेऊ शकता.
• त्रिफळा चूर्ण झोपण्याआधी कोमट पाण्यासोबत घेतल्यास पचन सुधारतं आणि वजन कमी होण्यास मदत होते.
• मेथीदाणे रात्री भिजवून ठेवावेत आणि सकाळी रिकाम्या पोटी खावेत. यामुळे रक्तातील साखर नियंत्रणात राहते आणि पचनक्रिया सुधारते.

८. मानसिक तणाव कमी करा

तणाव हे वजन वाढवण्यामागचं एक लपलेलं कारण आहे. जेव्हा मनावर ताण असतो, तेव्हा शरीर कॉर्टिसोल नावाचा हॉर्मोन तयार करतं – जो भूक वाढवतो.
अनेकजण तणावात “emotional eating” करतात. म्हणजे मन अस्वस्थ असेल, की आपण चॉकलेट, फास्ट फूड, गोड खातो.

ध्यान, प्राणायाम, पुस्तक वाचन, छंद जोपासणे, मित्रांशी बोलणं – या गोष्टी तणाव कमी करतात.

तुमचं मन शांत असेल, तर खाण्यावर नियंत्रण राहील आणि शरीरही सक्रिय राहील.

९. वेळच्या वेळी खा, पण थोडं थोडं खा

बऱ्याचदा लोक एकदाच खूप खातात आणि मग दीर्घ काळ उपाशी राहतात. यामुळे शरीर चरबी साठवून ठेवतं. त्यामुळे दर 3–4 तासांनी थोडं खाणं योग्य.

दिवसात 3 मुख्य जेवण आणि 2 हलकी स्नॅक्स असाव्यात. उदा. फळं, सुकामेवा, उकडलेले अंडी, फोडणीचा पोहे, सूप वगैरे.

पण रात्रीचं जेवण लवकर करा. आणि झोपायच्या किमान २ तास आधी जेवण संपवलेलं असावं.

१०. स्वतःवर विश्वास ठेवा

सर्वात महत्त्वाचं म्हणजे – वजन कमी होणं हा एक प्रक्रियेला वेळ लागणारा प्रवास आहे. त्यासाठी संयम, शिस्त आणि सातत्य आवश्यक आहे. रोज थोडं थोडं केलं, तरी महिना-दीड महिन्यात फरक जाणवतो.

स्वतःवर प्रेम करा. शरीर बदलणं ही वेळखाऊ पण सुंदर गोष्ट आहे. यश एक दिवसात मिळत नाही, पण रोज प्रयत्न केल्याने नक्की मिळतं.

निष्कर्ष:

वजन कमी करणं ही केवळ फिगरची गोष्ट नाही, ती आरोग्याची गरज आहे. वर दिलेले घरगुती उपाय हे सहज करता येणारे आहेत. महागड्या डाएट्स, औषधं, किंवा मोठ्या खर्चाशिवाय, तुम्ही थोडं शिस्तबद्ध आणि नैसर्गिक जीवन जगून वजन कमी करू शकता.