वयात येणे हा प्रत्येक मुलाच्या जीवनातील एक अत्यंत नाजूक, संवेदनशील आणि महत्त्वपूर्ण टप्पा असतो. शारीरिक, मानसिक आणि भावनिक पातळीवर होणारे बदल त्यांच्या वागण्यात, विचारांमध्ये आणि भावनांमध्ये स्पष्ट दिसू लागतात.
या काळात मुलांशी योग्य संवाद न झाल्यास, ते गोंधळलेले, अस्वस्थ, किंवा चिडचिडे होऊ शकतात. त्यामुळेच पालक, शिक्षक आणि मार्गदर्शकांनी सहानुभूतीपूर्ण, खुले आणि विश्वासार्ह संवाद साधणं अत्यंत गरजेचं आहे.
वयात येणं म्हणजे काय?
वयात येणं (Adolescence) म्हणजे मुला-मुलींच्या आयुष्यातील असा टप्पा ज्यात त्यांचं बालपण संपतं आणि प्रौढतेकडे वाटचाल सुरू होते. सामान्यतः हे वय ११ ते १८ वर्षांच्या दरम्यान असते.
या काळात होणारे बदल:
शारीरिक बदल (उंची वाढ, मासिक पाळी, हार्मोनल बदल)
भावनिक अस्थिरता
आत्मपरिचय आणि स्वतंत्र विचारांची सुरुवात
लैंगिक कुतूहल
गोंधळ, न्यूनगंड, चिडचिड
पालकांनी संवाद साधताना लक्षात ठेवाव्यात अशा ७ महत्त्वाच्या गोष्टी:
1. खुला संवाद ठेवा – प्रश्नांची उत्तरे देण्यासाठी तयार राहा
मुलांना या वयात अनेक प्रश्न पडतात. ते कधी थेट विचारतात, तर कधी अप्रत्यक्षरित्या.
जर पालकांनी त्यांच्या प्रश्नांवर टाळाटाळ केली, तर ते उत्तरं शोधण्यासाठी चुकीच्या माध्यमांचा वापर करू शकतात.
✅ मुलांनी विचारलेले प्रश्न दुर्लक्ष न करता सोप्या भाषेत, खुलेपणाने उत्तर द्या.
2. गोपनीयता आणि विश्वास यांचं नातं जपा
मुलांना हे समजायला हवं की, “आई-बाबा माझे बोल ऐकून मला न समजावता, दोष देणार नाहीत.”
✅ त्यांचं म्हणणं ऐकून घ्या
✅ जजमेंटल न होता, निवड करायची संधी द्या
✅ त्यांचं मत महत्त्वाचं आहे, हे जाणवू द्या
3. भावनिक बदल समजून घ्या, रागवू नका
वयात येताना हार्मोन्समुळे चिडचिड, रडारड, शांततेत बसणं अशा गोष्टी सामान्य असतात.
❌ “तु काय बिनधास्त झालास!”
✅ त्याऐवजी बोला – “आज तुझं मन थोडं अस्वस्थ वाटतंय का?”
4. लैंगिक शिक्षण – संकोच न करता योग्य माहिती द्या
पालकांनीच योग्य वयात योग्य लैंगिक शिक्षण द्यायला हवं.
अश्लील वेबसाईट्स, चुकीची माहिती यापेक्षा सुरक्षित आणि वैज्ञानिक माहिती अधिक चांगली.
✅ मुलगा असो वा मुलगी – दोघांशीही नैसर्गिकतेने आणि विश्वासाने बोला.
5. ऑनलाइन जगाशी संवाद – सोशल मीडियाचं भान द्या
सोशल मीडिया हे आजच्या मुलांच्या जीवनाचा मोठा भाग आहे. परंतु तिथे फेक आयडेंटिटीज, सायबर बुलिंग, प्रेशर या गोष्टी असतात.
✅ संवादात ‘नियंत्रण’ नको, तर ‘संवाद’ हवाय.
❌ “फोनचं वेड लागलंय तुला!”
✅ “तुला सोशल मीडियावर काय आवडतं बघायला?”
6. मुलांचं वेगळं मत असू शकतं – ते स्वीकारा
वयात आलेली मुलं आपलं स्वतंत्र मत तयार करू लागतात. तुम्ही जर त्यांच्या मतांना दाबलंत तर ते संवाद टाळायला लागतात.
✅ त्यांचं मत ऐकून त्यावर सविस्तर चर्चा करा
✅ निर्णय द्यायचं आधी एकत्र विचार करा
7. स्वतः आधी उदाहरण बना
मुलं तुमचं म्हणणं ऐकत नाहीत, ते तुमचं वागणं पाहतात.
✅ जर तुम्हीही त्यांच्याशी शांत, स्पष्ट आणि मोकळेपणाने संवाद साधाल,
तर ती सवय त्यांच्या मनातही नकळत रुजते.
संवाद साधण्यासाठी काही सोप्या पण प्रभावी पद्धती:
- दररोज १०-१५ मिनिटं ‘फक्त संवादासाठी’ ठेवा
- एकत्र जेवताना मोबाईलशिवाय गप्पा
- त्यांना तुमचं बालपण, चुका, अनुभव सांगा
- त्यांची आवड, हॉबी, शाळा याविषयी विचारा
- त्यांच्या मित्रांना टाळू नका – त्यांचंही कौतुक करा
संवादाचे फायदे:
पालक-मुलांमध्ये नातं घट्ट होतं
मुलं अधिक आत्मविश्वासाने वागतात
चुकीच्या गोष्टींपासून लांब राहतात
लैंगिक आणि मानसिक आरोग्य समतोलात राहतं
संवाद करताना टाळावयाच्या गोष्टी:
| चुकीची पद्धत | योग्य पर्याय |
|---|---|
| ओरडणं, रागावणं | समजून घेणं, समजावणं |
| प्रश्न टाळणं | खुलं उत्तर देणं |
| सतत टोकाचं बोलणं | संवादातून मार्गदर्शन |
| तुलना करणं | त्यांना स्वतःचा आत्मविश्वास देणं |
निष्कर्ष:
वयात येणाऱ्या मुलांसाठी संवाद हा फक्त “सांगणं” नसून “ऐकणं, समजणं आणि मार्गदर्शन” करण्याची एक प्रक्रिया आहे. जर आपण त्यांच्यासोबत संवेदनशीलतेने, विश्वासाने आणि प्रेमाने संवाद साधला, तर ते फक्त चांगले विद्यार्थी किंवा मुलेच नव्हे, तर आत्मविश्वासू, जबाबदार आणि समजूतदार व्यक्ती म्हणून घडतील.
