१५ ऑगस्टचा इतिहास: भारताला स्वातंत्र्य दिन कसा मिळाला?

१५ ऑगस्ट हा दिवस प्रत्येक भारतीयाच्या हृदयात विशेष स्थान राखून आहे. हा दिवस आपल्याला स्वातंत्र्याचा अभिमान आणि स्वातंत्र्यासाठी दिलेल्या बलिदानांची आठवण करून देतो.

१९४७ च्या १५ ऑगस्ट रोजी भारताने ब्रिटिशांच्या गुलामगिरीतून मुक्त होऊन स्वातंत्र्य मिळवले. हा प्रवास सोपा नव्हता. यात अनेक वर्षांचा संघर्ष, हजारो स्वातंत्र्यसैनिकांचे त्याग आणि लाखो भारतीयांचे स्वप्न सामावलेले होते.

गुलामगिरीचे दिवस

भारतातील गुलामगिरीची सुरुवात १८व्या शतकात झाली. ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीने व्यापाराच्या नावाखाली भारतात पाय रोवले. १७५७ च्या प्लासीच्या लढाईनंतर त्यांनी बंगालवर सत्ता मिळवली. पुढील काही दशकांत त्यांनी आपल्या सैन्य, राजकारण आणि चातुर्याच्या जोरावर संपूर्ण भारतावर हळूहळू नियंत्रण मिळवले.

ब्रिटिशांनी भारतीय संसाधनांचा मोठ्या प्रमाणावर शोषण केला. शेती, उद्योग, व्यापार सर्व त्यांच्या फायद्यासाठी वापरले गेले. भारतीय लोकांना आपल्या देशातच गुलामासारखे जगावे लागले. शिक्षण, आरोग्य, रोजगार या सर्व क्षेत्रात भारतीय मागे पडत गेले.

स्वातंत्र्यलढ्याची सुरुवात

भारतातील पहिला मोठा बंड १८५७ मध्ये झाला. याला “१८५७ चे स्वातंत्र्यसमर” किंवा “पहिले स्वातंत्र्ययुद्ध” म्हटले जाते. मंगल पांडे, राणी लक्ष्मीबाई, तात्या टोपे, नाना साहेब यांनी ब्रिटिशांविरुद्ध शस्त्र उचलली. हे बंड दडपले गेले, पण याने स्वातंत्र्याची ज्योत प्रज्वलित केली.

यानंतर अनेक नेत्यांनी स्वातंत्र्यासाठी आवाज उठवला. दादाभाई नौरोजी, गोपाळकृष्ण गोखले, बाल गंगाधर टिळक, बिपिनचंद्र पाल, लाला लजपतराय यांसारख्या नेत्यांनी लोकांमध्ये जागृती निर्माण केली. “स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे आणि तो मी मिळवणारच” ही टिळकांची घोषणा लोकांच्या हृदयात कोरली गेली.

गांधीजींचे नेतृत्व

१९१५ मध्ये महात्मा गांधी दक्षिण आफ्रिकेतून भारतात परत आले. त्यांनी अहिंसा आणि सत्याग्रहाचा मार्ग अवलंबला. चंपारण, खेड़ा, अहमदाबाद येथील सत्याग्रह, असहकार आंदोलन, नागपूर ध्वज सत्याग्रह, मिठाचा सत्याग्रह, भारत छोडो आंदोलन अशा अनेक चळवळींनी ब्रिटिशांना हादरवून सोडले.

गांधीजींनी भारतीयांना सांगितले की, शस्त्राने नव्हे तर अहिंसा आणि एकतेच्या जोरावरही स्वातंत्र्य मिळवता येते. लाखो भारतीय त्यांच्या मागे उभे राहिले.

भारत छोडो आंदोलन आणि अंतिम लढा

१९४२ मध्ये गांधीजींनी “भारत छोडो” आंदोलनाची घोषणा केली. “करा किंवा मरा” हा संदेश संपूर्ण भारतात गाजला. ब्रिटिशांनी हजारो नेते आणि कार्यकर्त्यांना तुरुंगात टाकले. तरीही लोकांनी आंदोलन सुरू ठेवले.

दुसऱ्या महायुद्धामुळे ब्रिटिशांची ताकद कमी होत होती. युद्धानंतर त्यांना भारतात सत्ता राखणे कठीण झाले. भारतीय स्वातंत्र्याची मागणी आता प्रचंड झाली होती.

विभाजनाची वेदना

स्वातंत्र्य मिळण्यापूर्वीच भारताच्या पोटात एक जखम झाली. धार्मिक दंगली आणि राजकीय तणावामुळे भारताचे दोन राष्ट्रांत विभाजन झाले – भारत आणि पाकिस्तान. लाखो लोकांनी आपले घर, गाव सोडले. अनेकांनी प्राण गमावले.
१५ ऑगस्ट १९४७ हा दिवस आनंदाचा असला तरीही या विभाजनाच्या दु:खाने भारलेला होता.

१५ ऑगस्ट १९४७ – स्वातंत्र्याचा क्षण

१५ ऑगस्ट १९४७ च्या मध्यरात्री पंडित जवाहरलाल नेहरूंनी “Tryst with Destiny” हे ऐतिहासिक भाषण दिले. भारताचे तिरंगं दिल्लीच्या लाल किल्ल्यावर फडकले. लाखो लोकांनी रस्त्यावर उतरून साजरा केला.
हा दिवस भारताच्या स्वप्नपूर्तीचा आणि आत्मसन्मानाचा होता.

स्वातंत्र्य दिनाचे महत्त्व

१५ ऑगस्ट केवळ एक राष्ट्रीय सुट्टी नाही. हा दिवस आपल्याला आपल्या इतिहासाची, संघर्षाची आणि बलिदानाची आठवण करून देतो. प्रत्येक वर्षी या दिवशी देशभर ध्वजवंदन, सांस्कृतिक कार्यक्रम, परेड, आणि देशभक्तीपर गाणी यांचा उत्सव साजरा होतो.

शाळा, महाविद्यालये, सरकारी कार्यालये आणि खासगी संस्थांमध्ये ध्वजवंदन केले जाते. लाल किल्ल्यावर पंतप्रधान राष्ट्राला संबोधित करतात आणि देशाच्या प्रगतीचा आढावा घेतात.

आजचा स्वातंत्र्य दिन

आज आपण तंत्रज्ञान, उद्योग, शिक्षण, विज्ञान अशा अनेक क्षेत्रांत प्रगती केली आहे. पण स्वातंत्र्याचा खरा अर्थ आहे – प्रत्येक नागरिकाला समान हक्क, संधी आणि सन्मान मिळणे.
१५ ऑगस्ट आपल्याला आठवण करून देतो की स्वातंत्र्य टिकवण्यासाठी जबाबदारी, एकता आणि देशभक्ती आवश्यक आहे.

निष्कर्ष

१५ ऑगस्ट १९४७ हा दिवस भारताच्या इतिहासातील सर्वात मोठा टप्पा होता. शेकडो वर्षांच्या गुलामगिरीतून मुक्त होऊन भारत स्वतंत्र राष्ट्र बनला. या स्वातंत्र्याच्या प्रवासात लाखो लोकांचे त्याग, बलिदान आणि कष्ट सामावलेले आहेत.

आज आपण स्वातंत्र्याचा आनंद घेतोय, कारण आपल्या पूर्वजांनी त्यासाठी लढा दिला. म्हणूनच प्रत्येक भारतीयाने हा दिवस अभिमानाने, कृतज्ञतेने आणि देशभक्तीच्या भावनेने साजरा करावा.