नवरात्री हा भक्तिभावाने साजरा होणारा एक महत्वाचा सण आहे. या नऊ दिवसांत देवी दुर्गेची पूजा केली जाते. अनेक भक्त या काळात उपवास करतात. उपवास म्हणजे फक्त अन्न त्याग नव्हे, तर मन, शरीर आणि आत्म्याची शुद्धी देखील होय. या काळात आपण जे अन्न खातो ते सात्त्विक असावे. ते शरीराला ऊर्जा देणारे आणि पचायला सोपे असावे.
उपवासाच्या काळात अनेक लोक फक्त फळे खातात. काही लोक दूध, दही, फराळाचे पदार्थ खातात. पण हे पदार्थ योग्य प्रमाणात आणि योग्य पद्धतीने खाल्ले नाहीत तर पोट बिघडू शकते किंवा थकवा जाणवू शकतो. म्हणून उपवासात खाण्यास योग्य पदार्थ आणि काही हेल्दी रेसिपीज जाणून घेणे खूप महत्वाचे आहे.
Table of Contents
उपवासात खाण्याचे नियम
- कांदा, लसूण, मसालेदार पदार्थ टाळावेत.
- ताजे आणि सात्त्विक अन्न घ्यावे.
- तेलकट आणि जड पदार्थ शक्यतो कमी खावेत.
- दूध, दही, ताक, फळे, सुकामेवा यांचा आहारात समावेश करावा.
- जास्त तळलेले पदार्थ खाल्ल्यास थकवा आणि आम्लपित्त होऊ शकते.
- जास्त वेळ उपाशी राहणे टाळावे.
उपवासात खाण्यास योग्य पदार्थ
१. साबुदाणा
साबुदाणा उपवासातील सर्वात लोकप्रिय अन्न आहे. यात कार्बोहायड्रेट भरपूर प्रमाणात असते. हे शरीराला ऊर्जा देते. साबुदाण्यापासून खिचडी, वडे, थालिपीठ बनवता येते.
२. राजगिरा
राजगिरा धान्य पचायला सोपे आहे. यात प्रोटीन, कॅल्शियम आणि आयर्न असते. राजगिरा लाडू, राजगिरा भाकरी, किंवा खीर खाल्ली जाते.
३. शेंगदाणे
शेंगदाणे प्रथिनांनी समृद्ध आहेत. यात चांगले फॅट्स असतात जे शरीराला ऊर्जा देतात. शेंगदाण्याची चटणी, लाडू किंवा भाजलेले शेंगदाणे खाल्ले जातात.
४. बटाटा
बटाट्यात स्टार्च असते जे पोट भरून ठेवते. बटाट्याची भाजी, वडे किंवा पराठा उपवासासाठी खाल्ले जातात.
५. गोड बटाटा
गोड बटाटा म्हणजे शकरकंद. यात फायबर जास्त असते. शकरकंद उकडून खाल्ल्यास उपवासात पोट भरते आणि उर्जा मिळते.
६. फळे
केळी, सफरचंद, डाळिंब, पेरू, संत्री यांसारखी फळे उपवासात उत्तम असतात. फळांमुळे पचन सुधारते.
७. दूध व दुग्धजन्य पदार्थ
दूध, दही, ताक, पनीर हे सर्व उपवासात खाल्ले जातात. यात प्रोटीन आणि कॅल्शियम मिळते.
८. सिंघाडा पीठ
सिंघाडा पचायला सोपा आहे. त्याच्या पिठापासून थालीपीठ, पुरी किंवा पकोडे बनवता येतात.
९. कोरडे मेवे (Dry Fruits)
बदाम, काजू, अक्रोड, खजूर, मनुका हे उपवासात उपयोगी आहेत. यामुळे शरीराला उर्जा आणि पोषण मिळते.
१०. मखाना
मखाना म्हणजेच fox nuts. यात प्रथिने, फायबर आणि अँटिऑक्सिडंट्स असतात. भाजून किंवा खीर बनवून खाल्ले जातात.
नवरात्री उपवासातील हेल्दी रेसिपीज
१. साबुदाणा खिचडी
साहित्य: साबुदाणा, बटाटा, शेंगदाणे, हिरवी मिरची, साखर, मीठ.
कृती:
- साबुदाणा धुवून भिजवून ठेवा.
- बटाटे तुकडे करून परतून घ्या.
- शेंगदाण्याची पूड घालून मिक्स करा.
- शेवटी साबुदाणा, साखर आणि मीठ टाकून हलक्या आचेवर शिजवा.
ही खिचडी हलकी असून पचायला सोपी आहे.
२. राजगिरा खीर
साहित्य: राजगिरा, दूध, साखर, वेलदोडा, ड्रायफ्रूट्स.
कृती:
- राजगिरा तूपात भाजून घ्या.
- त्यात दूध टाकून उकळवा.
- साखर, वेलदोडा व ड्रायफ्रूट्स घाला.
ही खीर उपवासासाठी पौष्टिक आणि चविष्ट आहे.
३. शकरकंद कटलेट
साहित्य: शकरकंद, हिरवी मिरची, कोथिंबीर, सिंगाडा पीठ, मीठ.
कृती:
- शकरकंद उकडून मॅश करा.
- त्यात मिरची, कोथिंबीर व पीठ मिसळा.
- कटलेट बनवून तव्यावर शेकून घ्या.
हे कटलेट हलके असून जास्त तेल लागत नाही.
४. मखाना खीर
साहित्य: मखाना, दूध, साखर, बदाम, वेलदोडा.
कृती:
- मखाना भाजून तुकडे करा.
- दूध उकळून त्यात मखाना घाला.
- साखर आणि ड्रायफ्रूट्स घालून शिजवा.
ही खीर स्वादिष्ट आणि उर्जादायी आहे.
५. उपवास थालीपीठ
साहित्य: राजगिरा पीठ, सिंघाडा पीठ, बटाटा, हिरवी मिरची, मीठ.
कृती:
- सर्व साहित्य मिसळून पीठ मळून घ्या.
- तव्यावर थालीपीठ शेकून घ्या.
हे थालीपीठ पोटभर आणि हेल्दी असते.
६. फळांचा सलाड
साहित्य: केळी, सफरचंद, पेरू, डाळिंब, मध.
कृती:
- फळांचे तुकडे करून एका भांड्यात घ्या.
- त्यावर थोडा मध घालून मिक्स करा.
हे सलाड हलके, पौष्टिक आणि पचायला सोपे आहे.
७. शेंगदाणा लाडू
साहित्य: शेंगदाणे, गूळ, तूप.
कृती:
- शेंगदाणे भाजून दळून घ्या.
- गूळ वितळवून त्यात शेंगदाणे मिसळा.
- लाडू वळून तयार करा.
हे लाडू उर्जादायी आहेत आणि भूक भागवतात.
८. मखाना स्नॅक
साहित्य: मखाना, तूप, मीठ.
कृती:
- मखाना तुपात भाजून घ्या.
- मीठ टाकून मिक्स करा.
हे स्नॅक हलके असून प्रवासातही खाऊ शकता.
९. राजगिरा लाडू
साहित्य: राजगिरा, गूळ.
कृती:
- गूळ वितळवून त्यात राजगिरा मिसळा.
- छोटे लाडू बनवा.
हे लाडू उपवासात ऊर्जा देतात.
१०. ड्रायफ्रूट स्मूदी
साहित्य: दूध, बदाम, काजू, खजूर, मध.
कृती:
- सर्व साहित्य ब्लेंड करून स्मूदी बनवा.
- थंडगार सर्व्ह करा.
ही स्मूदी भरपूर ऊर्जा देते.
उपवासात हेल्दी राहण्यासाठी टिप्स
- जास्त तेलकट आणि गोड पदार्थ खाणे टाळा.
- पाणी भरपूर प्या.
- ताक किंवा लिंबूपाणी घेतल्यास शरीर हायड्रेट राहते.
- उपवासात चालणे, योगा किंवा हलका व्यायाम करावा.
- रात्री झोपण्यापूर्वी दूध घ्या.
निष्कर्ष
नवरात्री उपवास म्हणजे फक्त भूक भागवणे नाही, तर आत्मशुद्धी करण्याचा मार्ग आहे. योग्य अन्न खाल्ल्यास उपवासात थकवा येत नाही आणि शरीर निरोगी राहते. साबुदाणा, राजगिरा, शकरकंद, मखाना, फळे आणि दुग्धजन्य पदार्थ यांचा योग्य समावेश केल्यास उपवास पौष्टिक ठरतो.
हेल्दी रेसिपीजच्या मदतीने आपण उपवास अधिक आनंदी आणि उर्जादायी बनवू शकतो. यामुळे उपवास करतानाही चविष्ट अन्न खाऊन समाधान मिळते.
