भारत हा सणांचा देश आहे आणि प्रत्येक सणात काही ना काही धार्मिक, सामाजिक आणि सांस्कृतिक अर्थ दडलेला असतो. त्यात दिवाळी हा सर्वांत मोठा आणि प्रिय सण मानला जातो. दिवाळी म्हणजे आनंद, उजेड, उत्साह आणि शुभतेचा संगम. या सणातील सर्वात महत्त्वाचा दिवस म्हणजे लक्ष्मीपूजन. या दिवशी देवी लक्ष्मीचे आगमन होते, आणि घराघरात संपत्ती, सौभाग्य आणि शांतीचा वर्षाव व्हावा, अशी प्रार्थना केली जाते.
चला तर मग जाणून घेऊया, दिवाळीत लक्ष्मीपूजनाचे महत्त्व आणि योग्य पद्धतीने पूजा कशी करावी हे सविस्तरपणे.
Table of Contents
लक्ष्मीपूजनाचे धार्मिक महत्त्व
लक्ष्मीपूजन हा दिवाळीचा सर्वात शुभ आणि पवित्र दिवस आहे. असा विश्वास आहे की या दिवशी भगवान विष्णू आणि देवी लक्ष्मी पृथ्वीवर येतात आणि ज्यांच्या घरात स्वच्छता, शुद्धता आणि भक्ती असते, तिथे लक्ष्मी नांदते. दिवाळीच्या काळात घरात उजळलेले दिवे म्हणजे समृद्धीचा आणि सकारात्मकतेचा प्रकाश. हिंदू धर्मग्रंथांनुसार, कार्तिक अमावस्येच्या रात्री लक्ष्मीची आराधना केल्यास ती सदैव घरात स्थायिक राहते.
लक्ष्मीपूजन फक्त धनसंपत्तीचे पूजन नाही, तर मन, विचार आणि वातावरणातील “शुद्धतेचे” पूजन आहे. या दिवशी घरातील प्रत्येक सदस्य मनःपूर्वक देवी लक्ष्मीचे आवाहन करतो आणि समृद्धी, आरोग्य, तसेच कुटुंबातील ऐक्यासाठी प्रार्थना करतो.
लक्ष्मीपूजनाची तयारी
लक्ष्मीपूजनाच्या दिवशीची तयारी काही दिवस आधीपासून सुरू होते. या तयारीत घरातील साफसफाई, सजावट आणि नव्या वस्तूंची खरेदी यांचा समावेश असतो. घर स्वच्छ ठेवणे हे लक्ष्मी आगमनाचे पहिले लक्षण मानले जाते.
लोक नवीन कपडे, सोनं, चांदी, आणि भांडी खरेदी करतात कारण ही खरेदी शुभ मानली जाते. पूजा खोली किंवा देवघर सुंदर फुलांनी आणि रंगोळीने सजवले जाते. दरवाज्यावर तोरण आणि फुलांच्या माळा लावल्या जातात. काही ठिकाणी दिव्यांची माळ, कंदिल आणि फुलांची आरास केली जाते.
याशिवाय लक्ष्मीपूजनासाठी लागणारी सर्व पूजा साहित्ये जसे की — कलश, फुले, तांदूळ, नाणे, मिठाई, नारळ, तूप, धूप, कापूर इत्यादी वस्तू आधीच गोळा करून ठेवतात.
लक्ष्मीपूजनाची पारंपरिक पद्धत
संध्याकाळच्या वेळी, सूर्यास्तानंतर लक्ष्मीपूजनाची सुरुवात केली जाते. पूजा करताना उत्तर किंवा पूर्व दिशेला तोंड करून बसावे. सर्वात आधी घरातील देवतांची पूजा केली जाते आणि त्यानंतर गणपती पूजन केले जाते. गणपती हे विघ्नहर्ते असल्याने प्रत्येक शुभ कार्याच्या आधी त्यांची पूजा करणे आवश्यक आहे.
त्यानंतर लक्ष्मी आणि कुबेर यांची पूजा केली जाते. लक्ष्मी ही धनाची देवी आहे, तर कुबेर हे धनाचे अधिपती मानले जातात. कलशाला पाणी भरून त्यावर नारळ ठेवला जातो. लक्ष्मीच्या प्रतिमेवर किंवा मूर्तीवर फुले, तांदूळ, हळद-कुंकू, आणि मिठाई अर्पण केली जाते. धूप, दीप आणि कापूर प्रज्वलित केले जाते.
आरती करून देवीला नमस्कार केला जातो. पूजा संपल्यावर घरातील प्रत्येक खोलीत एक दिवा लावण्याची प्रथा आहे. असा विश्वास आहे की, या प्रकाशाने अंधार आणि दारिद्र्य नष्ट होते आणि देवी लक्ष्मी घरात प्रवेश करते.
लक्ष्मीपूजनामागील धार्मिक कथा
पुराणकथांनुसार, समुद्रमंथन या प्रसंगात लक्ष्मीदेवीचा जन्म झाला. देव आणि दानवांनी क्षीरसागराचे मंथन करताना लक्ष्मीदेवी हातात कमळ आणि सोन्याचा घडा घेऊन प्रकट झाल्या. त्या दिवसाला “लक्ष्मी आगमन दिन” मानले जाते.
या दिवशीच भगवान विष्णूंनी लक्ष्मीला आपल्या पत्नीचे स्थान दिले. म्हणून दिवाळीच्या दिवशी लक्ष्मीपूजनाला विशेष महत्त्व आहे. तसेच, काही ग्रंथांनुसार भगवान राम अयोध्येला परत आले तेव्हा देखील लोकांनी त्यांच्या स्वागतासाठी दिवे लावले. त्यामुळे या दिवशी “उजेड” आणि “समृद्धी” यांचे प्रतीक लक्ष्मीपूजन आहे.
आधुनिक काळातील लक्ष्मीपूजन
आधुनिक काळात लोक पारंपरिक पूजा आणि आधुनिक सजावट यांचा सुंदर संगम करतात. काही ठिकाणी लक्ष्मीपूजन कुटुंबासोबत, तर काही ठिकाणी कार्यालयात किंवा दुकानात केले जाते. व्यापारी वर्गासाठी हा दिवस अत्यंत शुभ असतो, कारण याच दिवशी नवीन खातेवही सुरू करण्याची प्रथा आहे.
आजकाल लोक सोशल मीडियाच्या माध्यमातून शुभेच्छा देतात, ऑनलाइन पूजा साहित्य मागवतात, पण भावना आणि श्रद्धा त्या जुन्याच राहिल्या आहेत. देवी लक्ष्मीप्रती असलेली भक्ती आणि प्रेम हेच या सणाचे खरे सौंदर्य आहे.
लक्ष्मीपूजनात लक्षात ठेवावयाच्या गोष्टी
- पूजेदिवशी घर स्वच्छ आणि सुवासिक ठेवा.
- फुलांची, दिव्यांची आणि सुगंधाची आरास करा.
- पूजेच्या वेळी मन शांत आणि भक्तीभावाने भरलेले ठेवा.
- पूजेनंतर प्रसाद कुटुंबासोबत वाटून घ्या.
- गरीबांना अन्न, वस्त्र किंवा दान देणे हे सर्वात मोठे पूजन मानले जाते.
या छोट्या गोष्टी लक्षात घेतल्या तर देवी लक्ष्मी नक्कीच प्रसन्न होते आणि तिचे आशीर्वाद कायम घरावर राहतात.
निष्कर्ष
लक्ष्मीपूजन हा फक्त एक धार्मिक विधी नाही, तर तो शुद्धतेचा, समृद्धीचा आणि सकारात्मकतेचा उत्सव आहे. हा सण आपल्याला शिकवतो की, खरी समृद्धी केवळ पैशात नसते, तर मनातील समाधान, प्रेम आणि ऐक्यात असते.
दिवाळीच्या या प्रकाशोत्सवात लक्ष्मीपूजन करून आपण केवळ देवीला प्रसन्न करत नाही, तर आपल्या घरात, मनात आणि आयुष्यात प्रकाश, शांतता आणि आनंदाचे स्वागत करतो.
