वटपौर्णिमा हा प्रमुख सण प्रामुख्याने महाराष्ट्र, गुजरात आणि दक्षिण भारतात साजरा केला जातो. ह्या दिवशी विवाहित स्त्रिया आपल्या पतीच्या दीर्घायुष्यासाठी व्रत करतात. या व्रताचे महत्त्व सावित्री आणि सत्यवान यांच्या पौराणिक प्रेमकथेवर आधारित आहे.
वटपौर्णिमा साजरी करण्यामागील कारणे:
- पतीस दीर्घायुष्य लाभावे यासाठी स्त्रिया व्रत करतात.
- सावित्री-सत्यवान कथा – पतीस वाचवण्यासाठी सावित्रीने यमराजाशी केलेले साहसी संवाद.
- वडाच्या झाडाचे पूजन – वड झाड हे चिरंजीवतेचे प्रतीक मानले जाते.
- स्त्रीच्या निष्ठा, प्रेम, आणि समर्पणाचं प्रतीक म्हणून ही परंपरा पाळली जाते.
वटपौर्णिमा व्रत कथा – सावित्री आणि सत्यवान
राजा अश्वपत यांना दीर्घकाळ मुलबाळ नव्हते. त्यांनी तप केल्यावर देवी सावित्रीने त्यांना कन्या दिली – तिचे नावही ‘सावित्री’. ती अतिशय सुंदर, बुद्धिमान आणि तेजस्वी होती.
सावित्रीने सत्यवान नावाच्या राजपुत्राशी विवाह केला, जो वनात आपल्या अंध वडिलांसोबत राहायचा. परंतु सत्यवान केवळ एक वर्षच जगेल असे ऋषींचे भाकीत होते. तरीही सावित्रीने ठामपणे सत्यवानाशीच विवाह केला.
एक वर्षानंतर, जेव्हा सत्यवानाला वनात झाडासाठी कोयता चालवताना अर्धवट चक्कर आली, तेव्हा यमराज त्याचे प्राण घेण्यासाठी आले. सावित्री त्यांच्यामागे चालत राहिली. यमराजांनी तिला समजावले, पण तिच्या निष्ठेने प्रभावित होऊन त्यांनी तिला तीन वर मागायला सांगितले.
सावित्रीने:
- आपल्या सासऱ्याचं राज्य परत मिळवण्याचा वर मागितला,
- वडिलांना पुन्हा संतान होण्यासाठी वर मागितला,
- आणि तिसरा वर मागितला – “माझ्या पोटी सत्यवानाची संतती होवो”.
हे ऐकताच यमराज चकित झाले, कारण सत्यवान जिवंत नसेल तर हे शक्य नव्हतं. मग त्यांनी तिचं प्रेम, शुद्धता आणि बुद्धी पाहून सत्यवानाचे प्राण परत दिले.
या कथेचा संदेश:
नारीशक्ती, श्रद्धा आणि संयम हे आयुष्यात कसे विजय मिळवू शकतात याचं प्रतीक.
सावित्रीच्या निष्ठेने मृत्यूवर विजय मिळवला.
वटपौर्णिमेच्या दिवशी स्त्रिया हीच कथा वाचतात किंवा ऐकतात.
पूजन विधीची सांगड कथेवर:
वडाच्या झाडाभोवती फेरे घेताना सावित्रीने सत्यवानासाठी घेतलेल्या फेऱ्यांची आठवण होते.
पूजनात सावित्रीची मूर्ती किंवा प्रतिमा ठेवली जाते.
कथा वाचनानंतरच व्रत पूर्ण मानले जाते.
निष्कर्ष
वटपौर्णिमा म्हणजे श्रद्धा, प्रेम आणि निष्ठेचं सुंदर दर्शन. या दिवशी स्त्रियांनी सावित्रीसारखे आत्मबल, संयम व श्रद्धा ठेऊन आपलं वैवाहिक आयुष्य अधिक समृद्ध करावं, हीच या व्रतामागील भावना आहे.
